پنبه خوش یُمن که ملی شد - مینی ست

پنبه ای به رنگ قهوه ای در خراسان جنوبی برداشت می گردد که روش های کاشت، داشت و برداشت آن مانند پنبه معمولی است اما به لحاظ کوتاهی الیاف آن را با کمان حلاجی نمی نمایند بلکه تمامی فرایند تبدیل آن به نخ با دست انجام می گردد.

در گذشته از این نوع پنبه به دلیل اعتقاد مردم به آن، به منظور فراوری پارچه های معنوی مانند جانماز، پرده مسجد، سفره نان، شال سر و از این قبیل استفاده می شد سرخچه هایی که هنوز در صندوقچه مادران و مادربزرگان این سرزمین به یادگار مانده است.

ملّه در فرهنگ فارسی عمید به نوعی پنبه زرد رنگ و نوعی پارچه خاکی رنگ ترجمه شده و در زبان محلی به سُرخچه (به دلیل رنگ مایل به سرخ این نوع پنبه) شهرت یافته است.

سه دهه اخیر از طرفی با روی آوردن کشاورزان به کشت ارقام اصلاح شده و وارداتی که دارای الیاف بلند است و از طرفی خشکسالی های پیاپی، پنبه ملّه به خاطرات پیوست و تا حدودی به فراموشی سپرده شد حتی بذر این گیاه محلی در حال فرسایش و نابودی بود.

سال های اخیر با توجه به اهمیت فوق العاده حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به عنوان یکی از برنامه های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، احیا و خالص سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهدف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.

مسوول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: پنبه مله از تاریخچه و قدمت طولانی برخوردار است و به عنوان گیاه ویژه منطقه خوسف از زمان های گذشته کاشت می شده است.

سید احمد برآبادی اضافه نمود: اعتقاد به خوش ُیمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هر کشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید انجام می داده است و اعتقاد داشته اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات (پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین مؤثر خواهد بود.

وی بیان نمود: ناگفته نماند در گذشته ارتباط و تعامل بین شهرستان های خوسف، نهبندان و سربیشه سبب شد به ویژه مناطق غربی این شهرستان ها که دارای مرز مشترک با بخش شرقی خوسف هستند به صورت پراکنده به کاشت و فراوری پنبه ملّه و همچنین بافت این پارچه در گذشته اقدام نمایند که هم اکنون نیز شواهد این فعالیت ها قابل مشاهده است.

مسوول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: می توان تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانست.

با توجه به اظهارات و شواهد موجود صنعت پنبه در خوسف در گذشته ارزش بالایی داشته است و با قرار داشتن منطقه در جهت داد و ستدهای بین منطقه ای، تجارت پنبه نیز مطرح بوده است.

برآبادی گفت: شاخص هایی از جمله خوش رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه ای آجری، نرمتر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه های ملّه، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند برای فراوری سرمه چشم به دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی های ساختاری و فیزیکی پنبه مله که به نسبت گرم تر بوده و برای فصول سرد سال نیز مورد استفاده قرار می گیرد و خاصیت آن به پشم شتر نزدیک است، موجب تمایز و ویژه ساختن این پنبه شده است.

وی اضافه نمود: قابل احترام بودن و نگاه همراه با تقدس به پنبه ملّه در کاربردهای آن از قبیل جانماز، سجاده، سفره، پرده، قطیفه(قدیفه)، چادر، گردن پیچ (یلومله) و سایر تأثیر گذار بوده است.

وی گفت: دانش کشاورزی، فن نخریسی و سنت ها و نمودهای شفاهی پنبه ملّه شهرستان خوسف 23 تیرماه سال 97 در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.

مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف نیز گفت: مردادماه سال جاری شهر خوسف برای نخستین بار به عنوان شهر ملی ملّه ثبت شد.

علی صالحی اضافه نمود: همچنین نخستین خانه مله بافی خراسان جنوبی تیرماه پارسال در خانه تاجور شهرستان خوسف راه اندازی شد.

در این خانه نحوه تبدیل پنبه ملّه به نخ، مراحل برداشت پنبه تا تبدیل شدن به محصول، نمایشگاهی از پارچه های قدیمی و جدید مله، استقرار چند دار مله برای تهیه پارچه و برنامه ریزی برای آموزش دوره تخصصی نخ ریسی ملّه به نسل نوجوان و جوان به نمایش گذاشته شده است.

مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف گفت: در راستای احیای پارچه مله نخستین شرکت تعاونی تخصصی صنایع دستی ملّه با عنوان شرکت تعاونی فراوریی صنایع دستی ریس مله خوسف راه اندازی شده است.

در حال حاضر در شهر خوسف 80 نفر در حوزه پارچه بافی سنتی فعال هستند که در زمینه تبدیل پنبه مله به پارچه یا به صورت تلفیقی با سایر روش ها مشغول به کار هستند.

صالحی گفت: یکی از اهداف ما در شهرستان افزایش فراوریات مله و صادرات آن به کشورهای دیگر است که تا همین لحظه نیز بازار این محصولات نشان از استقبال آن است.

وی ادامه داد: همچنین رایزنی های لازم برای ثبت جهانی پنبه و فراوریات ملّه شهرستان خوسف در حال اجرا است.

فاطمه لطفی پور زن سالخورده ای که از قدیم در زمینه حلاجی پنبه مله فعال بوده است گفت: تمام سرگرمی من و زنان دیگر این شهرستان حلاجی، نخ ریسی و پارچه بافی بود.

وی اضافه نمود: پنبه مله توسط عده ای در حیاط خانه ها حلاجی می شد و عده ای دیگر آن را تبدیل به نخ می کردند و در نهایت (بیشتر دختران جوان) پرده ، سجاده، لباس، چادر و سایر می بافتند.

این زن هنرمند اضافه نمود: فراوریات مله در گذشته یکی از محتویات صندوق های جهیزیه بوده و چقدر خوب است این هنر که یادگار دوران نوجوانی ما است مجدد احیا شده است.

مدیر جهاد کشاورزی خوسف هم درباره خروج بذر پنبه مله از استان گفت: این نوع محصول از قدیم مخصوص این شهرستان بوده است اما سه دهه اخیر به فراموشی سپرده شده بود.

سید جواد رضوی اضافه نمود: 2 سال قبل بذر این محصول به میزان کم در شهرستان خریداری شد و تصمیم گرفتیم با کشت مجدد آن، پنبه مله را رواج دهیم.

وی بیان نمود: کشورهای عربی خواستار این نوع پارچه هستند لذا با همکاری میراث فرهنگی استان، پنبه مله تبدیل به پارچه می گردد.

مدیر جهاد کشاورزی خوسف یادآور شد: پارسال کشت پنبه مله به صورت نشا در سطح سه هکتار از اراضی شهرستان انجام شد تا نسبت به تهیه بذر و گسترش محصول اقدام کنیم.

وی گفت: کاشت این نوع پنبه از نیمه فروردین شروع می گردد و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد که سال جاری 30 هکتار از اراضی شهرستان به این نوع محصول اختصاص یافته است.

خوسف در فاصله 36 کیلومتری بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی واقع شده است.