چرا کیک چینی به تهران نرسید؟ - مینی ست

به گزارش دنیای اقتصاد، در این میان ایران به رغم امضا و اجرایی شدن موافقت نامه همکاری جامع استراتژیک با چین، سهم ناچیزی از کیک در حال تقسیم پکن در منطقه را به دست آورده است.

سفر سه روزه شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به عربستان سعودی که از روز چهارشنبه آغاز شد نقطه عطفی در منطقه خاورمیانه و روابط خارجی عربستان با یک قدرت بزرگ دیگر به جز آمریکا به شمار می رود.

با نگاهی به تاریخ نه چندان دور درمی یابیم که از دوره بعد از جنگ سرد تقریبا تمامی کشور ها با آمریکا روابط ویژه داشتند؛ حتی در حوزه شورای همکاری خلیج فارس نیز در دوره بعد از جنگ جهانی دوم قدرت فائقه از آنِ آمریکا بود و از این رو روابط ویژه بین واشنگتن و کشور های عربی وجود داشت.

اما این روابط بعد از روی کار آمدن باراک اوباما دچار اختلال هایی شد و این سوال بین سیاستمداران آمریکایی مطرح شد که چرا در خاورمیانه بمانیم؟ این سوال از نوع استفهام انکاری و پاسخش در خودش نهفته بود. درواقع آن ها می دانستند چرا نباید در خاورمیانه بمانند؛ زیرا آمریکا دیگر مانند قبل به نفت و انرژی این منطقه احتیاج نداشت و به علاوه حضور در این منطقه و بعضی دخالت های نظامی، هزینه های سنگینی برای آمریکا رقم زده بود. از این رو از دوره ریاست جمهوری باراک اوباما روابط واشنگتن و مرکز های عربی سمت و سوی دیگری به خود گرفت و به نوعی به سردی گرایید و دیگر خبری از روابط ویژه و تاریخی کشور های عربی با آمریکا نبود. فرود در روابط واشنگتن و مرکز های عربی در دوره دونالد ترامپ هم ادامه پیدا کرد و جو بایدن هم همان خط اوباما را در پیش گرفت.

استراتژی تازه آمریکا در قبال اعراب باعث شد که آن ها نیز در پی شریک و متحد تازهی باشند. اعراب و در راس آن ها عربستان سعودی، بازیگری را می خواهند که هم نگرانی های آن ها را برطرف کند و هم در بحث های مالی بتوانند قرارداد های بزرگی امضا نمایند. چین به خوبی توانست خلأ آمریکا را پر کند.

سفر شی جین پینگ به عربستان هم از این حیث بسیار مهم است و هم از این حیث که وی در این سفر در سه ملاقات و نشست شرکت کرد؛ نشست سران عربستان و چین، نشست سران عربی و چین، نشست شورای همکاری خلیج فارس و چین. از منظر دیگر ایران به ویژه در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، استراتژی نگاه به شرق را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده است.

با این وجود اخیرا خبر هایی منتشر شد که همکاری 25 ساله تهران و پکن تا به امروز هیچ درآمد برای کشور نداشته است و سخنگوی دستگاه وزارت خارجه نیز علت آن را تحریم ها علیه ایران مطرح نمود. اکنون در حالی که روز به روز بر شدت تحریم ها علیه ایران اضافه نموده می گردد و فاصله ایران و غرب نیز در حال توسعه است، تهران چطور می خواهد منافع خود را در میانه این بازی تامین کند؟ بعلاوه این نوع روابط چین با کشور های عربی چه پیامد هایی برای ایران خواهد داشت و روابط تهران و پکن به چه سمتی خواهد رفت؟

همکاری محدود با تهران

محمدجواد قهرمانی، پژوهشگر مسائل چین در پاسخ به روزنامه دنیای اقتصاد این سفر و پیامد های آن برای ایران را در سه سطح دوجانبه، منطقه ای و بین المللی مورد ارزیابی قرار داد. به گفته قهرمانی، در سطح روابط دوجانبه، با توجه به محدودیت های موجود از جمله محدودیت های ناشی از تحریم ها، چین روابطش با ایران را در سطح تعیین تعریف می نماید.

یعنی در سطح روابط دوجانبه با ایران محدودیت هایی وجود دارد که باعث می گردد پکن نتواند روابطش را در حوزه های مختلف تجاری، امنیتی و نظامی و... با تهران ارتقا دهد و به همین علت از موقعیتی مانند عربستان چشم پوشی نخواهد کرد.

این پژوهشگر درباره سطح منطقه ای شرح داد: سفر اخیر شی جین پینگ به عربستان در سطح منطقه ای پایبندی جدی چین به اصل روابط برابر با همه قطب های قدرت را نشان می دهد و در عین حال چینی ها ضمن تاکید بر حفظ ثبات در منطقه کوشش می نمایند ردپای خود را نیز به وسیله تقویت روابط با عربستان و سایر قطب های قدرت محکم نمایند. این رویکرد باعث می گردد که چینی ها نیز انتقاداتی به سیاست ها و رفتار های ایران در منطقه داشته باشند.

ایران اولویت چین نیست

در ادامه قهرمانی با بیان اینکه این به آن معناست که چین ایران را به عنوان یک اولویت برای خود تعریف نمی نماید و در عین حال خواسته هایش در عمل با خواسته هایی که آمریکا از ایران در منطقه دارد تفاوتی نمی نماید، گفت: در حال حاضر پکن نیز در تعریف سیاستش در قبال تهران، به شرایط داخلی ایران توجه دارد. پژوهشگر مسائل چین درباره پیامد ها در روابط تهران و پکن تاکید نمود: در سطح دوجانبه هرچقدر روابط چین با عربستان تقویت گردد، ریاض به یک تامین نماینده مطمئن انرژی برای چین تبدیل می گردد که بر احتیاجمندی چین به ایران تاثیر منفی می گذارد. بعلاوه شرکت های چینی که می خواهند در نقاط و کشور های دیگر سرمایه گذاری نمایند با توجه به اینکه کشور هایی مانند عربستان با تحریم های بین المللی روبرو نیستند با اطمینان خاطر بیشتری در آن کشور ها حضور پیدا می نمایند.

قهرمانی شرح داد: سفر اخیر شی جین پینگ در سطح بین المللی نشان می دهد که چین از یک طرف خواستار حفظ وضع موجود به ویژه حفظ بعضی رژیم های بین المللی مثل رژیم منع توسعه است و از طرف دیگر بیانگر آن است که پکن به تدریج می خواهد نفوذ خود را در سایر منطقه ها از جمله به وسیله بسط روابط با شرکا و متحدان آمریکا افزایش دهد.

این کارشناس اضافه کرد: این موضوع سبب می گردد که متحدان و شرکای آمریکا ملاحظات چین را در سیاست خارجی شان مدنظر قرار دهند. همچنان که مشاهده کردیم عربستانی ها برخلاف خواسته آمریکا فراوری نفت شان را افزایش ندادند و با علم به مخالفت های جدی آمریکا، در حال افزایش روابط خود با شرق با موضوع چین هستند.

به گفته قهرمانی، در سطح بین المللی نیز درست است که چین نسبت به وضع موجود در نظام بین الملل نگرش تتازهنظرطلبانه دارد، اما این تتازهنظرطلبی درون سیستمی و مربوط به بعضی مسائل است یعنی درست برخلاف تهران که می خواهد در کل نظام بین الملل تتازهنظر گردد.

وی تاکید نمود: این به آن معناست که پکن می خواهد به قواعد و هنجار هایی که در نظام بین الملل وجود دارد پایبند باشد و هر کجا احساس کند جمهوری اسلامی ایران از این قواعد و هنجار ها تخطی می نماید آن ها نیز با غرب یا کشور های منطقه ای همراهی خواهند کرد.

در نهایت پژوهشگر مسائل چین درباره بیانیه مشترک عربستان و چین در مورد ضرورت پایبندی ایران به تعهداتش با آژانس بین المللی انرژی اتمی شرح داد: چینی ها الان کاری نموده اند که تا الان بیشتر غرب انجام می داد و آن هم دخیل دانستن عربستان یا وارد کردن عینی و تعیین عربستان در موضوع هسته ای ایران است. یعنی چینی ها در پرونده هسته ای ایران نقشی تازه و برجسته را برای عربستان تعریف نموده اند که این یک دستاورد مهم برای ریاض محسوب می گردد.

قهرمانی در مورد آینده روابط تهران و پکن نیز گفت: این مسائل بیانگر آن است که همچنان محدودیت های جدی بر سر راه توسعه روابط تهران و پکن وجود خواهد داشت و به نظر می رسد تا زمانی که تعامل ایران با نظام بین الملل به شرایط نرمال نرسد انتظار توسعه روابط در قالب سند همکاری 25 ساله بین دو کشور که بیشتر بعد مالی و تجاری دارد، خیلی صحیح نیست.